Karbon Ayak İzi, insan kaynaklı sebep olunan sera gazı emisyonlarının birim karbondioksit cinsinden çevreye olan etkisine denir.  Karbon ayak İzi kısa tanımı, sera gazı emisyonlarının küresel ısınmaya olan etkisinin ton karbondioksit biriminden ifade edilmesidir. Çevresel Ayak İzi, ilk olarak 1979 yılında ortaya çıkmıştır. Çevresel Ayak İzi, insanlarla çevrenin etkileşiminden doğan çevrenin hasarına denir. Karbon Ayak İzi tanımı ilk olarak 1999 yılında BBC tarafından yayınlanan dergide kullanıldı. Karbon ayak izi terimi BP tarafından 2005 yılında başlatılan “Sizin karbon ayak iziniz ne kadar?” reklam serisi ile yaygınlaştı. Dünya Karbon Ayak İzi toplamı 37 milyar ton olarak kabul edilmektedir. Dünya karbon ayak izinin %15 i petrol ve doğalgaz şirketleri tarafından oluşturulmaktadır. Petrol ve Doğalgazın üretimi, iletimi ve tüketimi sebebiyle dünya sera gazının %55 i oluşmaktadır.

Karbon Ayak İzi Nedir?

Karbon ayak izi, insan eylemlerinin neticesinde oluşan karbon emisyonlarının iklim değişikliğine, küresel ısınmaya ve çevreye verdiği etkiyi ölçmek amacıyla kullanılan bir metriktir. Karbon ayak izi kısaca sera gazı emisyonları toplamının karbondioksit emisyonuna denk gelen eşdeğeridir. Karbon ayak izi kısa bilgi olarak sera gazı emisyonlarının karbondioksit eşdeğerlerinin ton cinsinden toplamıdır. Karbon ayak izinin sözlük anlamı, bir bireyin, kuruluşun veya ulusun eylemlerinin sonucu olarak atmosfere salınan toplam karbondioksit gazı miktarının ölçüsüdür. Karbon ayak izi miktarını belirlemek için üretilen sera gazı emisyonları miktarları ton cinsinden ayrı ayrı tespit edilir. Tespit edilen sera gazı emisyonları küresel ısınma potansiyeli katsayısı ile çarpılarak karbondioksit eşdeğeri bulunur.

Karbon Ayak İzi Nasıl Ortaya Çıkar? 

Karbon Ayak İzi doğrudan ve dolaylı olarak ortaya çıkabilir. Fosil yakıtlar, doğalgaz, kömür, odun, bitkisel atıkların yakılması ve kimyasal tepkimeler ile doğrudan ortaya çıkar. Elektrik üretimi, sanayi üretimleri, ürünlerin kullanımı ve tüketimi ile dolaylı olarak ortaya çıkar. Karbon ayak izini arttıran olay, temelde fosil yakıtların kullanılması ve enerji tüketimleridir. Karbon ayak izi sebepleri %72 ile enerji , %11 ile tarım, %6 ile sanayi, %6 ile Ormansızlaştırma, %3 ile atıklar ve %2 ile bunker yakıtlarıdır.

Karbon Ayak İzi Kaynakları Nelerdir? 

Karbon ayak izi kaynakları, insan kaynaklı karbon ayak izi ve doğa kaynaklı karbon ayak izi olmak üzere iki çeşittir. İnsan kaynaklı karbon ayak izine antropojenik karbon ayak izi denir. İnsan kaynaklı karbon ayak izi, küresel ısınma dolayısıyla iklim değişikliği ile mücadele de ilk sırada yer almaktadır. Doğa kaynaklı karbon ayak izi mücadele edilen kaynaklardan değildir. Karbon ayak izi kaynakları ifadesinde belirtilmek istenen insan kaynaklı olan karbon ayak izi kaynaklarıdır. Karbon ayak izi kaynakları, Kyoto protokolü ile belirlenmiş olan altı sera gazı emisyonlarının kaynaklarıdır. Ek olarak, Karbon ayak izi oluşumunu bireysel faaliyetlerden ve kurumsal faaliyetlerden kaynaklanmasına göre ayırabilir.

Bireysel Karbon Ayak İzi Nedir?

Bireysel Karbon Ayak İzi, bir bireyin faaliyetleri nedeniyle sebep olduğu sera gazı emisyonlarının karbondioksit eşdeğerine denir. Bireysel karbon ayak izi örnekleri olarak, doğalgaz kombileri, kömür sobaları, ocak ve fırın kullanımı, araç kullanımı, elektrik tüketimi, toplu taşıma kullanımı, nefes verirken karbondioksit çıkışı, satın aldığı ürünler verilebilir. Bireysel karbon ayak izi en çok olan ülkeler Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Kuveyt ve Bruneidir. Türkiye ortalama kişi başı 5.1 ton Karbon Ayak İzi ile Dünya da 72 sıradadır. Bireysel karbon ayak izi, ülkenin toplam karbon ayak izi miktarının nüfusa bölünmesi ile bulunmaktadır. Bireysel karbon ayak izinin %55 ini şirketler, %10 ununu devletler oluşturmaktadır.

Kurumsal Karbon Ayak İzi Nedir?

Kurumsal Karbon ayak izi, kuruluşların faaliyetlerinden oluşan sera gazı emisyonlarının ton karbon dioksit cinsinden belirlenmesine denir. Kurumsal Karbon ayak izi örnekleri olarak kömür ve buhar kazanları, şirket araçları, ürün ve hammadde taşıyan araçlar, iş seyahatleri, elektrik ve doğalgaz tüketimi verilebilir. Kurumsal karbon ayak izi dünya karbon ayak izinin %55 ine sebep olmaktadır. Dünya genelinde %90 ı küçük şirket olmak üzere 330 milyon civarından şirket olduğu kabul edilmektedir. Mevcut toplam şirketlerin sadece 100 adeti son 30 yılda salınan sera gazı emisyonlarının %50 ile %60 ını oluşturmaktadır. 2024 yılında yayınlanan raporu göre 2016 ile 2022 yılları arasından salınan bütün karbondioksit emisyonlarının %80 ini sadece 57 şirket tarafından salınmıştır.

Kurumsal Karbon Ayak İzi en yüksek olan ülkeler Çin, ABD, Avrupa Birliği, Hindistan, Rusya, Brezilya, Endonezya ve Japonya’ dır. Bu 7 ülke Dünya Sera Gazı Emisyonlarının %64 üne sebep olmaktadır. Türkiye karbon ayak izi 0,6 Milyar ton ile Dünya da 15. sırada yer almaktadır. Çin dünyada ki sera gazı emisyonlarının %27 sini oluşturmaktadır. Dünya sera gazı emisyonlarının %11 i ABD, %7 si Avrupa Birliği, %7 si Hindistan tarafından salınmaktadır.

Karbon Ayak İzi Türleri Nelerdir?

Karbon ayak izi birincil ve ikincil karbon ayak izi iki farklı türe ayrılır. Faaliyetlerin sera gazı emisyonu ile doğrudan sebep olduğu karbondioksit emisyonlarına Birincil ya da Doğrudan karbon ayak izi denir. Faaliyetlerin dolaylı olarak sebep olduğu karbondioksit emisyonlarına ise İkincil ya da dolaylı karbon ayak izi denir. Karbon ayak izi sebeplerini birkaç örnekle kapsamlarına göre detaylandırılabilir;

1. Birincil Karbon Ayak İzi Emisyonları:

• Kullanılan Fosil Yakıt Kaynaklı Enerjiler (kömür, fuel oil, odun, doğalgaz kazanları vb.)
• Fosil Yakıtlı Ulaşım (araç kullanımı, toplu taşıma, uçak seyahatleri vb.)
• Isıtma ve soğutma Soğutma Sistemleri (Klimalar, buzdolabı, su sebilleri, hava kurutucular vb)
• Organik Atıklar (Evsel Çöpler, orman atıkları, çürümüş bitkiler, gübre vb)

2. İkincil Karbon Ayak İzi Emisyonları: 

• Satın aldığımız ürünlerin üretimi, taşınması ve kullanımıyla oluşan emisyonlar
• Yediğimiz gıdaların üretimi ve taşınmasıyla oluşan emisyonlar
• Kullandığımız hizmetlerin (banka, sigorta vb.) dolaylı emisyonları

Karbon Ayak İzi Kapsamları Nelerdir?

Karbon Ayak izi kapsamı, bir kuruluşun sebep olduğu sera gazlarının kaynaklarına göre kapsamlara ayrılmasına denir. Karbon Ayak İzi kapsamları GHG Protokolüne göre üçe ayrılmaktadır;

• Kapsam 1 Karbon Doğrudan Karbon Ayak İzi Emisyonları
• Kapsam 2 Karbon Enerji Dolaylı Karbon Ayak İzi Emisyonları
• Kapsam 3 Karbon Diğer Dolaylı Karbon Ayak İzi Emisyonları

Kapsam 1 Doğrudan Karbon Ayak İzi Emisyonları Nelerdir? 

Kapsam 1 Doğrudan karbon ayak izi emisyonları, kuruluş sebep olduğu direkt sera gazı emisyonlarıdır. Sera gazının doğrudan olup olmadığını karar vermek için, sera gazı kaynağının direkt olarak gaz emisyonuna sebep olup olmadığına bakılır. Baca gazı eğer, kuruluş sınırlarının içinde ya da kuruluşun mülkünde ise bu sera gazı emisyonları kapsam 1 doğrudan sera gazı emisyonlarıdır.

Kapsam 2 Enerji Dolaylı Karbon Ayak İzi Emisyonları Nelerdir? 

Kapsam 2 Enerji Dolaylı Sera Gazı Emisyonları, dışarıdan tedarik edilen enerji kaynaklı emisyonlara denir. Elektrik enerjisini tesis sınırları dışından tedarik edilen kuruluşlar için elektrik kapsam 2 enerji dolaylı emisyonlara verilecek en iyi örnektir. Ancak kapsam 2 emisyonları sadece elektrik enerjisi için değil, dışarıdan tedarik edilen tüm enerji türlerini (kızgın yağ, buhar vb) kapsar. Kendi elektriğini üreten tesisler için elektrik enerji kapsam 2 enerji dolaylı emisyonlara dahil değildir. Yenilenebilir enerji kaynağından direkt olarak tedarik edilen elektrik enerjisi kapsam 2 emisyonlarına dahil değildir.

Kapsam 3 Dolaylı Karbon Ayak İzi Emisyonları Nelerdir? 

Doğrudan ve Enerji Dolaylı Karbon Ayak İzi Emisyonlarının dışında kalan tüm emisyonlar, dolaylı karbon ayak izi emisyonlarıdır. Diğer dolaylı karbon ayak izi emisyonlarına örnekleri aşağıdaki gibidir;

• Ulaşım kaynaklı emisyonlar (Binek araç, uçak vb)
• Taşıma ve nakliye kaynaklı emisyonlar,
• Sermaye malları kaynaklı emisyonlar,
• Ürün ve hammadde kaynaklı emisyonlar,
• Personel servisleri ve yemekhane operasyonları kaynaklı emisyonlar,

ISO 14064-1 Karbon Ayak İzi Standardındaki Kategoriler Nelerdir?

Karbon Ayak İzi kapsamları, GHG Protokolüne göre üç kapsamda ele alınmıştır. 2006 yılında Uluslararası Standard Organizasyonu ISO tarafından yayınlanan ISO 14064-1 Karbon Ayak İzi standardında ise karbon ayak izi kapsamları 6 farklı türde sınıflandırılmıştır. Karbon Ayak İzi kategorileri aşağıdaki gibidir.

• Kategori 1: Doğrudan Sera Gazı Emisyonları
• Kategori 2: İthal Enerjiden Kaynaklı Dolaylı Sera Gazı Emisyonları
• Kategori 3: Ulaşımdan kaynaklanan Dolaylı sera gazı emisyonları
• Kategori 4: Kuruluş tarafından kullanılan ürünlerden kaynaklanan Dolaylı sera gazı emisyonları
• Kategori 5: Kuruluştaki ürünlerin kullanımıyla ilişkili Dolaylı sera gazı emisyonları
• Kategori 6: Diğer kaynaklardan Dolaylı sera gazı emisyonları

Karbon Ayak İzi Raporu Nedir?

Karbon ayak izi raporu, işletmelerin sebep olduğu sera gazı emisyonlarının, karbondioksit emisyonu eşdeğeri olarak ton cinsinden raporlanmasına denir. Karbon Ayak İzi Raporu, kuruluşların faaliyetleri sonucu ortaya çıkan karbondioksit emisyonlarının raporlanmasıdır. Karbon ayak izi raporu, uluslararası kabul edilmiş standartlara göre hazırlanır. Karbon Ayak İzi Raporu, kurum ölçeğinde veya seçilen sınırlı bir fonksiyon alanı özelinde uluslararası normlara uygun olarak atmosfere salınan ve absorbe edilen sera gazlarının miktarının ton cinsinden teknik bir raporla belirlenmesidir.  Bu Rapor sera gazlarının kaynaklarını, miktarlarını ve bu gazların salındığı zaman aralığını içermektedir.  Karbon Ayak izi raporunda kuruluşların karbon emisyonlarını azaltmalarına yönelik hedefleri ve planları raporlanır, düzenli olarak izlenir. Yaygın olarak karbon ayak izi raporlamasında IPCC, Green House Gasses Prokolü ve ISO 14064-1 Kurumsal Karbon Ayak İzi Hesaplama Standartları kullanılır.

Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?

Karbon ayak izi hesaplama sürecinde bir faaliyetin, ürünün veya organizasyonun sera gazı emisyonlarının ölçümü ve değerlendirmesi yapılır. Ayrıca bu emisyonlar, yaşam döngüsü boyunca serbest bırakılan karbon dioksit eşdeğeri ile hesaplanır.

Genel bir tanımlama yapacak olursak da insan eylemlerinin sonucunda atmosfere salınan sera gazlarının küresel ısınma potansiyeli katsayıları kullanılarak hesaplanması sürecidir. Karbondioksit salınımının insanlık için büyük bir tehlike oluşturduğu düşünüldüğünde CO2 emisyonu hesaplamaları ile dünyanın zarar görmesinin önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Özellikle küresel ısınma, iklim değişikliği ve doğal hayatın tehlike altında olması gibi unsurlar değerlendirildiğinde karbon ayak izi hesaplama süreci daha da önemli bir konuya dönüşmektedir.

Karbon salınımı, karbon emisyonu veya CO2 emisyonu hesaplama diye aramalar yapan kullanıcılarımıza, çeşitli faaliyetlerin veya süreçlerin çevreye yaydığı sera gazı miktarını belirleme sürecidir diyebiliriz. Bu hesaplamalar, bir işletmenin, ürünün veya organizasyonun çevresel etkisini değerlendirmek ve azaltma stratejileri geliştirmek için önemli bir araçtır.

Karbon Ayak İzi Hesaplamaları ve danışmanlık hizmetleri için iletişim bölümünden bize ulaşabilirsiniz.